MODEL VAN DE LOGISCHE NIVEAUS (DILTS/BATESON)
Het model van de logische niveaus van Dilts en Bateson helpt om het denken, leren, veranderen, communiceren en functioneren vanuit verschillende perspectieven te begrijpen.
Het model van de logische niveaus kan als krachtig instrument worden ingezet voor analyse en ontwikkeling/verandering van personen, teams en organisaties. Bovendien zijn de logische niveaus een hulpmiddel om stap voor stap dichter bij het ontdekken van missie te komen. Als je vaardigheden en gedrag congruent zijn met wat je op het hoogste niveau nastreeft, dan zullen alle niveaus samenwerken en elkaar ondersteunen. In dat geval spreken we van alignment.
Het model van de logische niveaus is ontwikkeld door NLP Coach Robert Dilts; gebaseerd op eerder werk van antropoloog Gregory Bateson (Steps to an Ecology of Mind). In het model van Bateson zitten ideeën van Maslov, Senge en Covey verwerkt.
Het model gaat er van uit dat er 6 logische niveaus zijn waarop mensen denken, leren, veranderen, communiceren en functioneren. Ieder mens handelt en denkt – bewust of onbewust – op alle zes niveaus tegelijkertijd.
De verschillende niveaus
Het niveau waarop een persoon zich bevindt; is bepalend voor zijn mogelijkheden om te ontwikkelen of veranderen.
Als we het tegen de metafoor van de ijsberg (Freud) houden zijn de bovenste logische niveaus betrekking op hetgeen onder water zit (de onderstroom) en de onderste drie logische niveaus op hetgeen boven water zit (bovenstroom). Het werken op niveau van identiteit en van waarden en overtuigingen is veelal het niveau waar duurzame verandering het beste kan worden ingestoken.
De 6 niveaus zijn als volgt hiërarchisch gerangschikt:
6. Missie: het hogere doel. Individu: zingeving. Team/organisatie: de reden waarom wij bij elkaar zijn. Wat draagt het bij aan de wereld? Wat sta ik/staan we voor.
5. Identiteit: het “ik beeld”: wat we van onszelf denken en voelen. Identiteit en rol. Wie ben ik/wie zijn we.
4. Overtuigingen en waarden: Wat is voor mij (ons als team/organisatie) in de kern belangrijk en wat geloof ik (van..): bekrachtiging, motivatie en toestemming.
3. Vaardigheden: Wat kan ik? Competenties: kennis, kunde en kwaliteiten.
2. Gedrag: Specifieke handelingen of acties: wat (doe je)? Het niveau van de output: zichtbaar en meetbaar. Dit is het niveau waarop de DISC Analyses afnemen.
1. Omgeving: Context: externe mogelijkheden of beperkingen. Waar, wanneer en met wie gebeurt iets? Concrete waarnemingen: resultaten en effecten. Als we doelen stellen zullen we rekening moeten houden met de context (grenzen in plaats en tijd).
Hoe kun je ontdekken op welk niveau iets zich afspeelt?
De logische niveaus zijn te ontdekken in taal. Door middel van gerichte vraagstelling kun je ontdekken op welk niveau eea zich afspeelt. Bij elk niveau horen dan ook specifieke vragen. Die vragen zijn voor individuen, teams en organisaties wel nét even anders.
De stelregels van het model
- Een verandering van dingen op een hoger niveau leidt onvermijdelijk tot veranderingen van dingen op onderliggende niveaus.
- Het veranderen van dingen op een lager niveau hebben mogelijk -maar niet automatisch- effect op een hoger niveau.
- Onderzoek op welk niveau de vraag betrekking heeft. Het antwoord is vaak te vinden is op een hoger niveau.
- Lagere niveaus zijn makkelijker te veranderen dan hogere niveaus.
- De niveaus beïnvloeden elkaar wederzijds.
- Hoe hoger het niveau, des te groter de invloed op de lagere niveaus.
Wat kun je met dit model?
Het model van de logische niveaus kan als krachtig instrument worden ingezet voor analyse en ontwikkeling/verandering van personen, teams en organisaties. Zowel voor ontwikkeling als voor stagnatie:
- Analyseren: creëren van inzicht(en) door de situatie vanuit een hoger niveau te bekijken. Informatie verzamelen dus. En wel op alle niveaus (hiermee kun je ook het ‘wereldbeeld’ vergroten).
- Ontwikkelen: bedenken, concretiseren en beoordelen van doelen, visie en missie (persoonlijk ontwikkelplan, business development, team ontwikkeling, etc.).
- Veranderen: verandering inzetten in de richting van een “meer gewenste situatie. Denk bijvoorbeeld aan:
- Conflicten tussen personen en teams onderling, oplossen (waar zijn we het op een hoger niveau wél over eens?).
- Innerlijke conflicten oplossen. Bijvoorbeeld op het niveau van belemmerende overtuigingen.
- Alignment creëren: zorgen dat alle niveaus “in lijn zijn”; op elkaar afgestemd en elkaar versterken. Als niveaus gelijk zijn; is er ook sprake van congruentie (gedachten, gevoelens en gedrag/woorden):
- Verticaal: intra-persoonlijk (in de persoon zelf).
- Horizontaal: inter-persoonlijk (personen onderling):
- Ik en de ander.
- Ik en het team, teamleden onderling.
- Team binnen de organisatie, twee of meerdere teams onderling, etc.
Focus op de onderstroom en op alignment
Bij het begeleiden van individuen, teams en organisaties kijken we vooral wat er zich in de onderstroom (onder water) afspeelt: dynamieken, patronen. Het niveau van identiteit en waarden & overtuigingen. Daar ligt de sleutel tot duurzame verandering.
Voor teams geldt veelal dat we dan eerst een stap moeten zetten op het niveau vaardigheden. Denk aan een training “verbindende communicatie”. Met de juiste vaardigheden ontstaat er een veilige basis vanwaaruit verder onder water kan worden gewerkt.
Daarnaast ligt de focus op alignment. Vaardigheden en gedrag (in de gekozen omgeving) zijn congruent met wat op de hoogste niveaus wordt nagestreefd. Alle niveaus versterken elkaar en dragen daarbij ook bij aan de missie.
Alignment is noodzakelijk:
- Zorgt ervoor dat we doelgericht voortgang boeken op onze (hogere-) doelen (missie); individueel, als team en als organisatie;
- Voor het voorkomen en oplossen van interne persoonlijke conflicten (die kunnen leiden tot stagnatie, stress, burn-out en bore-out);
- Voor team alignment: voorkomen en oplossen van bottlenecks en conflicten binnen teams.
- Motiveren en beïnvloeden (refereren naar hogere niveaus).
- Rapport maken (aansluiten op het logisch niveau waar de ander op communiceert).
Lees ook:
- Logische niveaus en business development
- DISC (meten en analyseren van psychologische motivatoren van menselijk gedrag).
